IJlst
Ongeveer vijf kilometer ten zuiden van Sneek ligt IJlst/Drylts. IJlst is rond het jaar 1000 ontstaan toen boeren en arbeiders zich vestigden tussen de waterwegen de Ee/Ye en de Geeuw/Geau. Huisjes en boerderijtjes werden gebouwd aan beide kanten van de Ee in noordelijke richting. Onderdeel van die vestiging was ook de bouw van een kerk, de R.K. Mauritiuskerk, en een groot herenhuis, de Ylostins. In 1268 kreeg IJlst stadsrechten en werd het de vierde stad van Friesland. IJlst ontwikkelde zich tot een belangrijke handelsplaats in hout. Het rijke verleden zie je nog steeds in het oude gedeelte van het stadje terug.
IJlst wordt omringt én doorsneden door waterwegen. De rivier de Ee doorkruist het stadje en vormde het kloppende hart van de bedrijvigheid. Twee z.g.n. dijgrachten –oostelijke en westelijk- en de Geeuw omringen IJlst en beschermden de inwoners tegen ongewenste activiteiten van buitenaf. Kenmerkend voor de boorden van de Ee zijn de overtuinen, oude leilinden en mooie historische panden aan de Eegracht en de Galamagracht. Ook de Uilenburg is het vermelden waard.
De handel van IJlst draaide vooral om hout, schaatshouten, scheepsbouw en het maken van houtbewerkingsgereedschappen zoals beitels, schaven etc. in vele soorten en uitvoeringen. IJlst was de bakermat van de Friese houten doorlopers, de “houtsjes”. Die werden gemaakt in diverse schaatsfabrieken zoals Frisia en de firma Nooitgedagt. De laatste produceerde daarnaast ook gereedschappen en houten speelgoed. Nooitgedagt was een grote werkgever en van grootbelang voor IJlst en wijde omgeving.
IJlst nu is een klein stadje met ongeveer 3300 inwoners. Toch is er genoeg te beleven. Ook hier speelt de watersport een grote rol en is er veel te leren over; de geschiedenis van IJlst, de houtbewerking, de scheepsbouw en meer. De stadsgidsen vertellen je er graag over.
Stempel halen?
De stempel voor IJlst kun je halen bij Eetcafé De Utherne. Het is een echte ontmoetingsplek voor jong en oud, IJlster of voorbijganger, toerist of hardloper. Neem daarom gerust plaats op het mooie zonnige terras en geniet van het gekletter van het water van de bloemenfontein, daar heb je vanaf het terras zicht op. Ze hebben er heerlijke plates en royaal belegde stokbroodjes. Ook om af te halen of te bezorgen.
In het laagseizoen zijn de tijden aangepast. Kijk daarom altijd even op de website van Utherne Ijlst voor de actuele tijden.
Je kunt hier ook parkeren om de rest van het stadje te bewonderen.
Elke dag kan je stempelen bij Utherne. Mocht Utherne gesloten zijn dan kan dat bij het VVV in IJlst. Zie de openingstijden op de website.
Wat te doen in IJlst?
Ondanks dat IJlst maar klein is, is het stadje absoluut de moeite waard. We hebben de leukste dingen met wat te doen in IJlst voor je op een rijtje gezet!
1. Fontein
Zoals in alle elfsteden is er in 2018 ook in IJlst een fontein geplaatst. De naam van de fontein in IJlst is ‘Onsterfelijke bloemen – Rikka’. De fontein is gemaakt door de Japanse kunstenaar Shinji Ohmaki. In de fontein zie je de geschiedenis van IJlst gecombineerd met Japanse bloemschikkunst, Ikebana. De fontein staat symbool voor de eeuwige verbinding tussen mens, cultuur en natuur. Combineer een bezoekje aan de fontein met de 11fountains wandelroute. Zo kom je langs alle highlight van IJlst en langs buitenexpositie Schepenfries over de geschiedenis van IJlst.
2. Molen de Rat
IJlst was en is een echte houtstad. De boomstammen kwamen in IJlst terecht en werden in balken of planken gezaagd voor allerlei doeleinden. Het zagen gebeurde op windkracht met de houtzaagmolens, IJlst had er toen drie zaagmolens. Rond 1920 werd windkracht vervangen door stroom.
Houtzaagmolen De Rat werd gebouwd in 1711 en stond oorspronkelijk in de Zaanstreek. Daar viel hij stil en werd toen door houthandelaar én burgemeester Ringnalda van IJlst gekocht, naar IJlst verscheept en weer opgebouwd. Sinds 1829 staat hij trots aan de Geeuw en zaagt ook nu nog elke week hout voor haar klanten. In 1850 werd hij overgenomen door de lokale houthandel Oppedijk.
Tot 1950 was de molen in gebruikt. Een sloopvergunning werd gevraagd maar door de provincie Friesland geweigerd. Vervolgens werd de gemeente IJlst de nieuwe eigenaar. Restauratieplannen werden gemaakt en na verloop van tijd
uitgevoerd. Sinds 1978 is hij weer in volop gebruik voor het zagen van hout zoals dat al meer dan 300 jaar gebeurd. Tijdens een bezoekje aan de molen kun je zelf zien hoe dat gaat. Misschien heb je geluk en kun je zien hoe een boomstam, die minstens een jaar bij de molen in het water heeft gelegen, op windkracht naar binnen wordt gesleept om gezaagd te worden. Een spectaculair gezicht!
Molen De Rat heeft twee beroepsmolenaars. Zij zorgen voor het goede verloop op de molen en leiden daarnaast vrijwilligers op tot molenaar. Het ambacht van molenaar en van molen gerelateerde ambachten als smeden en zeilmaken moeten behouden blijven, daar wordt hard aan gewerkt.De molen is nu een Rijksmonument en eigendom van de gemeente Súdwest Fryslân. De Stichting Houtzaagmolen De Rat molen is belast met het beheer, onderhoud en de exploitatie.
3. Museum en Werkplaats Houtstad IJlst
Naast het zagen van hout werden er in IJlst ook houten producten gemaakt. Voor de scheepvaart maakten ze in IJlst houten schepen, waaronder de Kogge’s, zeegaande zeilboten, houten pramen en meer. Een goed beeld daarvan geeft de permanente 9 delige “schepenfries” die geplaatst is op de hoek Dassenborch- Sudergowei.
Voor de winters waarin ze alleen over ijs konden, waren er de houten Friese doorlopers in Friesland beter bekend als houtsjes. Misschien heb je zelf wel op een paar zogenaamde houtsjes uit IJlst leren schaatsen! Om nog veel meer te weten te komen over de houtproductie in IJlst kun je terecht in Museum en werkplaats Houtstad IJlst. Bij deze werkplaats ligt ook molen de Rat.
4. Rondvaart
5. Overtuinen
Aan beide zijden van de Ee in IJlst zie je zogenaamde overtuinen. Vroeger werden die tuinen gebruikt voor het drogen en bleken van de witte was. Voor de bewoners van de gracht lagen die tuinen aan de overkant van de straat, daar komt de naam dus vandaan. Tegenwoordig wordt de witte was niet meer op die manier gebleekt, maar de tuintjes van IJlst bleven bewaard. De tuintjes zijn van de gemeente, maar de inwoners van IJlst gebruiken en onderhouden ze. De eerste zaterdag van juni vindt hier ook de ‘Overtuinenfair’ plaats.
6. Wandelen en fietsen
Uiteraard leent ook de omgeving van IJlst zich heel geschikt voor mooie wandelingen en fietstochten. Naast de wandelroute van de fontein is er ook een belevingsroute door het stadje. Tijdens deze wandeling neemt schrijver en dichter Teerdze Holtrop je mee langs belangrijke plaatsen uit zijn jeugd. Je kunt bij de VVV ook een stadswandeling met gids boeken.
Twee mooie fietstochten rondom de stad zijn Rondje IJlst die langs de omliggende dorpen gaat (52 km) en de Vierstedentocht die dwars door de weilanden langs vier van de Friese Elfsteden gaat. Deze route is 100km, je kunt er ook voor kiezen om 1 stad over te slaan.
7. Boot huren
Last but not least in dit rijtje met wat te doen in IJlst: je kunt in het stadje gemakkelijk een boot huren om Friesland te ontdekken vanaf het water. Je kunt natuurlijk kiezen voor een boot die wordt aangestuurd door een motor, maar zelf de handen uit de mouwen steken kan ook! De Reidmarroute neemt je mee door een landschap met eindeloze vergezichten, boerderijen en verstilde buurtschappen. Zo kom je vanaf de Friese meren gemakkelijk in Bolsward of IJlst. Toch liever varen met behulp van een motor? Let dan op. Deze route is namelijk een electric-only route.